درمان اختلال بیش فعالی

به اختلال موجود در مغز که باعث انجام دادن کارهای غیر عادی و نامتعارف توسط فرد می‌شود بیش فعالی می گویند.

بیش فعالی نوعی بیماری روانی است و مدیریت افرادی که به آن مبتلا هستند سخت بوده زیرا این افراد تمرکز برای نشستن در یک جا و یا انجام دادن یک کار خاص را برای زمان طولانی ندارد.

وجود این اختلال در روابط خانوادگی فرد و تحصیلات و کار کردن وی تاثیر گذاشته و مشکلاتی را ایجاد می کند.

این اختلال به گونه ای است که اکثر افراد مبتلا به آن از وجود آن اطلاع نداشته و بخاطر علائم ناشی از آن اذیت می شوند.

بیش فعالی چگونه رخ می دهد؟

بیش فعالی یا اختلال بیش فعالی نقص توجه (ADHD) یک اختلال عصبی رشدی است که معمولا در دوران کودکی ظاهر می شود و منجر به مشکلات توجه، کنترل تکانه و فعالیت بیش از حد می شود.

علت دقیق ADHD هنوز به طور کامل شناخته نشده است، اما عواملی مانند ژنتیک، ساختار مغز و محیط می توانند نقش مهمی در ایجاد آن ایفا کنند.

تحقیقات نشان می دهد که وجود برخی تفاوت های ساختاری و عملکردی در مغز به ویژه در نواحی مسئول کنترل توجه و رفتار می تواند با بیش فعالی مرتبط باشد.

ژنتیک یکی از عوامل اصلی بروز بیش فعالی است. مطالعات نشان داده است که این اختلال در خانواده ها بیشتر دیده می شود که نشان دهنده نقش وراثت در بروز آن است.

همچنین برخی تغییرات شیمیایی در مغز، مانند نقص در انتقال دهنده های عصبی (به ویژه دوپامین) نیز می تواند منجر به اختلال در توجه و رفتارهای بیش فعال شود.

به عبارت دیگر، مشکلات در انتقال سیگنال های عصبی ممکن است باعث شود که فرد نتواند رفتار خود را کنترل کند یا توجه خود را متمرکز کند.

عوامل محیطی نیز می توانند تأثیرگذار باشند. مشکلات دوران بارداری، مانند الکل یا سیگار کشیدن مادر، کمبودهای تغذیه ای، یا قرار گرفتن در معرض سموم محیطی می تواند خطر ابتلا به ADHD را افزایش دهد.

همچنین استرس های محیطی و تجربیات منفی در دوران کودکی از جمله آزار جسمی یا روانی نیز می تواند نقش مهمی در بروز این اختلال داشته باشد.

در نتیجه بیش فعالی ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی است که با یکدیگر در تعامل هستند و علائم آن را ایجاد می کنند.

نشانه های بیش فعالی

افرادی که به بیش فعالی مبتلا هستند باید حداقل ۶ نشانه و یا علائم در آنها وجود داشته باشد و توسط روانپزشک مورد معاینه قرار گیرند تا بیش فعالی آنها تایید گردد. علائم این بیماری عبارتند از:

• نداشتن تمرکز لازم در انجام کارها و فعالیت ها و وظایفی که فرد دارد.
• تمام نکردن کارها و فراموش کردن اتمام آنها
• داشتن حواس پرتی
• بی قرار بودن و وجود نا آرامی
• در حین صحبت دیگران پریدن و قطع کردن حرف آنها
• دشواری در اینکه برای مدت زمانی در یک جا به صورت آرام بنشینند، مثلا در زمان سر کلاس بودن
• عدم توانایی در انجام کارها به صورت آرام
• پر حرف بودن
• عدم توانایی در رعایت کردن نوبت در هنگام وجود صف
• نداشتن تمرکز در هنگام گوش دادن به چیزی و یا در هنگام خواندن چیزی
• عدم توانایی در الویت بندی و سامان دادن به کارها
• گم کردن دائم‌ وسایل و اشیا
• پرتی حواس به صورت سریع با وجود کوچکترین اتفاق در اطراف

انواع بیش فعالی

بیش فعالی در سه دسته زیر قرار می گیرد:

بیش فعالی بی توجهی

این بیش فعالی موجب ایجاد اختلال در انجام دادن کارها، تمرکز داشتن و پیروی نمودن از دستورالعمل ها میشود.

این اختلال ممکن است در کودکان به راحتی شناسایی نشود ولی در بین دختران شایع تر است و بیشتر دیده می‌شود.

بیش فعالی تکانشی‌

افرادی که به این اختلال مبتلا هستند ممکن است بی قرار بوده و موجب قطع صحبت دیگران شوند و اینکه نوبت را رعایت کنند برایشان کاری دشوار باشد.

برای این افراد تمرکز کردن روی وظایف، کاری سخت و دشوار می باشد.

بیش فعالی تکانشی بی توجهی

این نوع شایع ترین نوع بیش فعالی است‌ که‌ افراد مبتلا به آن هم بی توجه هستند و هم به تکانشگری تمایل دارند و از سطح بالای انرژی و فعالیت استفاده می کنند.

علائم مشترک در افراد بیش فعال

افرادی که مبتلا به بیش فعالی هستند وجه مشترک های زیر را دارند:

• پرخاشگر هستند.
• در انجام کارهای معمولی تمرکز لازم را ندارند.
• بی قرار هستند و آرامش درونی ندارند.
• کارهای خطرناک و یکدفعه ای را انجام می دهند.

گاهی مواقع افراد بیش فعال اختلال خود را درک کرده و سعی بر کنترل آن دارند و بر خود فشار می آورند.

این کار ممکن است موجب روی آوردن آنها با مواد مخدر شده و یا خشونت و حادثه را ایجاد نماید.

درمان کردن اختلال بیش فعالی

بهترین راه درمان این اختلال برای هر فرد متفاوت بود و با توجه به علائم زمینه ای موجود، باید درمان را به کار گرفت‌.

از جمله راهکار های درمانی این اختلال می توان به موارد زیر اشاره کرد:

استفاده از دارو

گاهی مواقع ممکن است پزشک برای رفع این اختلال برای فرد دارو تجویز نماید.

دارو های تجویزی توسط پزشکان معمولا شامل دارو های آرام بخش قوی بوده به گونه ای که موجب کنترل بیمار شوند.

این دارو ها عوارض زیادی دارند و ممکن است فرد مجبور به مصرف مداوم آنها شود.

استفاده از رفتار درمانی

این روش درمانی نوعی گفتگو درمانی است که از طریق آن موجب کنترل فرد و مدیریت رفتار های غیر عادی در وی میشوند.

گاهی مواقع در کنار فرد بیش فعال باید خانواده وی نیز در جلسات رفتار درمانی شرکت کنند، مخصوصا زمانی که موضوع درمان کودکی خردسال باشد.

در رفتار درمانی، فرد موارد زیر را یاد می گیرد:

• می تواند احساسات خود را کنترل نماید.
• می تواند موجب کاهش رفتارهای تکانشی در خود شود.
• می تواند میزان اعتماد به نفس خود را بالا ببرد.
• می توان موجب افزایش تمرکز در خود شود.

آموزش دیدن والدین

نحوه برخوردی که والدین با فرزند بیش فعال خود دارند بر علائم این بیماری بسیار تاثیر دارد.

مثلا زمانیکه والدینی کودک بیش فعال خود را تنبیه کنند، این کار نه تنها موثر واقع نمیشود بلکه موجب شدید شدن علائم بیماری در کودک نیز می گردد.

برنامه ‌های آموزشی که در کلینیک های مجهز همچون کلینیک روان یار برای افراد گذاشته می شود در اختیار والدین نیز قرار می‌گیرد که موجب می شود آنها بتوانند کودک بیش فعال خود را کمی کنترل کرده و با رعایت موارد آموزش دیده موجب ایجاد رفتارهای مثبت در کودک خود شوند.

انجام بیوفیدبک و یا نوروفيدبک

در این روش درمانی با استفاده از الکترود هایی که بر روی سر قرار می‌گیرد اقدام به آموزش مستقیم مغز بیمار می کنند.

با قرار گیری الکترود ها بر روی سر، امواج و فعالیتی که مغز دارد ثبت شده و تصاویر آنها به بیمار به صورت کاملا زنده نمایش داده می‌شود.

بعد با گذاشتن تصاویر و فیلم از بیمار می خواهند که ذهن خود را کنترل کند.

با کنترل رفتار مغز توسط بیمار، به وی پاداش داده میشود.

با انجام این کار و ادامه آن، فرد مبتلا می تواند راحت تر اقدام به کنترل ذهن خود کند.

انجام طب سوزنی

تحقیقات کمی در رابطه با طب سوزنی وجود دارد ولی با بررسی های انجام شده به این نتیجه رسیده اند که طب سوزنی موجب کم شدن علائم این عارضه می‌شود.

به گونه ای که از روش استفاده از دارو چون داروی متیل فتیدات، روش مؤثرتری بوده است.

داشتن محیطی مناسب در مدرسه

حمایت از کودکان بیش فعال در مدرسه سنگ بنای درمان آنها است‌.

داشتن امکاناتی برای ایجاد تمرکز و توجه به درس و به خاطر سپردن مطالب، موجب درمان بیش فعالی می‌شود.

برای اینکار باید موارد زیر در دسترس کودک قرار بگیرد:

• فراهم کردن محیطی که هیچ گونه موضوعی برای حواس پرتی، در زمان امتحان نباشد.
• داشتن زمان کافی جهت انجام شدن تکالیف
• آموزش دادن مهارت هایی در رابطه با مطالعه کردن

والدین با رعایت موارد زیر می توانند در زمینه درس و تکالیف به کودک خود کمک کنند:

• اجازه استراحت بعد از مدرسه را به کودک بدهند تا بعد از استراحت، برای انجام تکالیف اقدام کند.
• چک لیستی تهیه کرده و در اختیار کودک قرار دهند به گونه ای که با انجام موارد آن، چک لیست را علامت بزند.
• چالشی در رابطه با تکالیف مدرسه راه بیاندازند تا انگیزه برای انجام تکالیف کودک بیشتر شود‌.

استفاده از الگوی خوابی مناسب

بیش فعالی روی ریتم خواب شبانه روزی فرد بیمار تاثیر می گذارد از این رو فرد بیش فعال شب ها به سختی می خوابد و صبح ها احساس خستگی در بدن خود دارد.

از راه های درمان بیش فعالی در بزرگسالان بدون مصرف کردن دارو، بهتر کردن کیفیت خواب در آنها است.

این راه برای کودکان نیز مفید است‌. از راهکار های مقابله با مشکل خواب می توان به موارد زیر بیان نمود:

• استفاده نکردن از قهوه و شکلات و هر چیز کافئین‌داری در ساعت های پایان روز
• انجام دادن فعالیت بدنی در روز، زیرا پیش از خواب نباید فعالیت بدنی داشت‌.
• داشتن برنامه ای منظم جهت خوابیدن و بیدار شدن، به صورتی که در ساعت معینی بخوابید و بیدار شوید.
• خواب در اتاقی ساکت و خنک و در عین حال تاریک
• دوری از دیدن تلویزیون و کار با موبایل پیش از خواب

انجام یوگا و تای‌چی

طبق مطالعات صورت گرفته به این نتیجه رسیده اند که یوگا برای بیش فعالی مناسب است.

یوگا را می توان در کنار مصرف دارو به کار گرفت تا علائم بیش فعالی چون اضطراب و مشکل اجتماعی را کمتر کند.

شرکت در جلسات یوگا برای ۲ روز در هفته می تواند موجب کم شدن احساسات ناخوشایند در فرد شود.

دوری کردن از نگهدارنده ها و رنگ های خوراکی

یکسری از مواد نگهدارنده و رنگ های خوراکی هستند که موجب بیش فعالی در کودکان می‌شوند، از این رو این کودکان باید از مصرف مواد نگهدارنده خودداری کنند.

داشتن رژیم غذایی سالم

داشتن تغذیه مناسب در کنترل کردن علائم بیش فعالی نقش مفیدی دارد.

داشتن میزان ویتامین D کافی و منیزیم موجب کم شدن مشکلات بیش فعالی در فرد می‌شود.

پس باید فرد مبتلا به بیش فعالی رژیم غذایی متعادلی داشته باشد تا علائم بیش فعالی در وی کمتر شود.

استفاده نکردن از آلرژن های غذایی

داشتن رژیم غذایی که در آن آلرژن های غذایی محدود شده اند در بهبود یافتن علائم بیش فعالی موثر عمل می کند.

آیا بیش فعالی درمان قطعی دارد؟

بیش فعالی یا بیش فعالی نقص توجه (ADHD) به عنوان یک اختلال عصبی رشدی در حال حاضر درمان قطعی ندارد، اما روش های درمانی مختلف می تواند به طور موثر علائم آن را کاهش داده و کیفیت زندگی فرد را بهبود بخشد.

درمان‌های رایج شامل دارودرمانی و درمان‌های غیردارویی (مانند رفتاردرمانی و آموزش مهارت‌های اجتماعی) است که معمولاً به صورت ترکیبی برای کمک به کنترل علائم استفاده می‌شوند.

داروهایی مانند محرک ها (مانند متیل فنیدات و آمفتامین ها) و داروهایی برای درمان اختلال افسردگی (مانند اتوموکستین) اغلب برای درمان ADHD تجویز می شوند.

این داروها معمولاً با تأثیر بر سیستم عصبی مرکزی می توانند به بهبود توجه، کاهش تکانه ها و کاهش بیش فعالی کمک کنند.

با این حال، این داروها ممکن است عوارض جانبی داشته باشند و در همه افراد به یک اندازه موثر نیستند.

به همین دلیل، پزشکان معمولاً دوز و نوع دارو را بر اساس نیازهای خاص هر فرد تنظیم می کنند.

علاوه بر دارو درمانی، درمان های غیردارویی نیز می تواند به کاهش علائم ADHD کمک کند.

رفتار درمانی، مشاوره فردی روانشناسی و آموزش مهارت های اجتماعی از جمله این روش ها هستند.

در این رویکردها، فرد می آموزد که چگونه رفتارهای خود را کنترل کند و مهارت های زندگی روزمره را بهبود بخشد.

همچنین محیط آموزشی و اجتماعی می تواند با سازگاری و حمایت بیشتر به فرد کمک کند تا در تعاملات اجتماعی و تحصیلی موفق تر باشد.

این درمان ها می تواند به فرد کمک کند تا با علائم ADHD بهتر کنار بیاید، حتی اگر درمان قطعی وجود نداشته باشد.

عوارض اختلال بیش فعالی

اختلال بیش فعالی (ADHD) می تواند اثرات گسترده ای بر زندگی شخصی، تحصیلی و اجتماعی افراد مبتلا داشته باشد.

یکی از مهم ترین عوارض، مشکلات یادگیری و آموزش است.

کودکان مبتلا به ADHD معمولاً در تمرکز روی تکالیف مدرسه و درس مشکل دارند.

آنها ممکن است به راحتی حواسشان پرت شود، نتوانند روی یک کار متمرکز بمانند و در انجام تکالیف یا شرکت در امتحان مشکل داشته باشند.

این مشکلات می تواند منجر به افت تحصیلی، عدم موفقیت در مدرسه و در نهایت کاهش اعتماد به نفس و احساس شکست شود.

علاوه بر مشکلات تحصیلی، افراد مبتلا به ADHD اغلب در روابط اجتماعی و تعاملات شخصی با چالش هایی روبرو هستند.

رفتارهای بیش فعال، تکانشی و ناتوانی در کنترل احساسات می تواند باعث ایجاد مشکل در ارتباطات شخصی شود.

افراد مبتلا ممکن است با بی توجهی یا صحبت مداوم در گروه های دوستانه یا خانوادگی مشکلاتی ایجاد کنند.

این مشکلات اجتماعی می تواند منجر به طرد اجتماعی، انزوا و کاهش مهارت های اجتماعی شود که در درازمدت تأثیرات منفی بر اعتماد به نفس فرد دارد.

از دیگر عوارض مهم ADHD مشکلات در مدیریت احساسات و کنترل تکانه ها است.

افراد مبتلا به این اختلال ممکن است در کنترل احساسات خود دچار مشکل شوند.

آنها ممکن است به راحتی عصبانی شوند، با دیگران دعوا کنند یا در موقعیت های حساس تصمیمات فوری بگیرند.

این مشکلات می تواند تأثیرات منفی بر روابط خانوادگی و کاری بگذارد و حتی در بزرگسالی افراد آسیب دیده در موقعیت های مختلف اجتماعی و کاری دچار بحران می شوند.

همچنین، افراد مبتلا به ADHD ممکن است در معرض خطر رفتارهای پرخطر و سایر مشکلات سلامت روان مانند اضطراب و افسردگی باشند.

این افراد به دلیل مشکلاتی که در مدیریت زندگی روزمره و ایجاد ارتباطات اجتماعی دارند، ممکن است بیش از دیگران احساس اختلال اضطراب یا افسردگی را تجربه کنند.

همچنین تکانه ها و رفتارهای پرخطر مانند مصرف مواد مخدر یا رانندگی بی احتیاطی می تواند از دیگر پیامدهای منفی ADHD باشد.

این مشکلات روانی و رفتاری در صورت عدم درمان و مدیریت صحیح می تواند منجر به مشکلات جدی تری شود.

محدودیت های اختلال بیش فعالی

اختلال بیش فعالی (ADHD) محدودیت های قابل توجهی در زندگی روزمره افراد مبتلا ایجاد می کند.

یکی از بزرگترین محدودیت ها مشکل در تمرکز و توجه است.

افراد مبتلا به ADHD ممکن است نتوانند به اندازه کافی روی کارهای روزمره از جمله مدرسه، کار و سایر فعالیت های مهم تمرکز کنند.

این افراد به راحتی حواسشان پرت می شود و نمی توانند برای مدت طولانی روی یک کار تمرکز کنند که این امر می تواند منجر به تاخیر در انجام تکالیف، کاهش کیفیت کار و مشکلات در محیط های تحصیلی و کاری شود.

محدودیت دیگر ناتوانی در کنترل رفتار و تکانه ها است. افراد مبتلا به ADHD معمولاً در مدیریت احساسات و تصمیم گیری فوری مشکل دارند.

این رفتارهای تکانشی می تواند باعث ایجاد مشکلاتی در محیط های اجتماعی، خانوادگی و حتی کاری شود.

به عنوان مثال، افراد ممکن است بدون فکر صحبت کنند یا در موقعیت های حساس تصمیمات ضعیفی بگیرند.

این نوع رفتارها ممکن است منجر به تنش و سوء تفاهمات و روابط اجتماعی شود که در برخی موارد باعث آسیب طولانی مدت به روابط شخصی و حرفه ای می شود.

از دیگر محدودیت های ADHD می توان به مشکلات مدیریت زمان و مدیریت وظایف اشاره کرد.

افراد مبتلا به ADHD ممکن است در سازماندهی و اولویت بندی کارهای روزانه مشکل داشته باشند، بنابراین ممکن است فعالیت های مهم را فراموش کنند یا به تعویق بیاندازند.

این اختلال در برنامه ریزی می تواند تمام جنبه های زندگی فرد را تحت تاثیر قرار دهد و باعث کاهش بهره وری و عملکرد پایین در مدرسه، کار و حتی وظایف خانوادگی شود.

در نهایت، این مشکلات می تواند منجر به احساس استرس، اضطراب و کاهش اعتماد به نفس در فرد مبتلا شود.

چه موقع برای بیش فعالی به پزشک مراجعه کنیم؟

اگر در خود یا فرزندتان به ADHD مشکوک هستید، بهتر است در صورت مشاهده علائم قابل توجهی مانند بی توجهی بیش از حد، فعالیت بیش از حد یا رفتار تکانشی به پزشک مراجعه کنید.

این علائم باید در طول زمان پایدار باشد و بر جنبه های مختلف زندگی فرد مانند تحصیل، کار و روابط اجتماعی تأثیر منفی بگذارد.

اگر کودک یا بزرگسالی نتواند به طور موثر روی کارها تمرکز کند، فعالیت ها را به طور مداوم ناتمام رها کند یا در انجام کارهای روزانه مشکل داشته باشد، ممکن است نشانه ای از ADHD باشد و نیاز به ارزیابی حرفه ای دارد.

یک پزشک یا روانشناس می تواند با انجام ارزیابی های دقیق تشخیص دهد که آیا یک فرد ADHD دارد یا خیر.

اگر علائم شدید هستند یا تأثیر منفی بر عملکرد فرد دارند، درمان‌های دارویی یا غیردارویی ممکن است مفید باشد.

درمان به موقع می تواند از بروز مشکلات بیشتر در زمینه تحصیل، روابط اجتماعی و سلامت روان جلوگیری کرده و کیفیت زندگی را بهبود بخشد.

بنابراین زمانی که علائم ADHD تاثیر منفی و طولانی مدت بر زندگی فرد می گذارد، مراجعه به پزشک ضروری است.